Wychowanie to proces świadomy, celowy, bardzo złożony i trudny, który polega na planowym wpajaniu dziecku przez rodziców, nauczycieli i wychowawców zasad oraz reguł, którymi ma się ono kierować w swoim życiu.

           Podstawowym i naturalnym środowiskiem społecznym i wychowawczym życia dzieci i młodzieży jest rodzina, którą szkoła powinna wspierać w dziedzinie wychowania. Systematyczna praca z uczniami i rodzicami we współpracy z różnymi instytucjami jest podstawą programu wychowawczego, gdyż wychowanie i kształcenie powinno stanowić integralną całość.

Rozwój moralny jest syntezą wpływów wszystkich dziedzin funkcjonowania człowieka. Wpływy pochodzą z rodziny, szkoły, grup rówieśniczych, szerszych środowisk rówieśniczych, kościoła, zakładów pracy, polityki.

W wychowaniu dziecka ważne jest kto lub co będzie oddziaływać na kształtowanie się u niego określonych cech osobowości, kto będzie zaspokajał wszelkie jego potrzeby. Na ów proces ma wpływ wiele osób czy instytucji takich jak rodzina, szkoła, wspólnoty dziecięce, placówki opiekuńczo wychowawcze, grupy rówieśnicze itp.
   Rodzina niewątpliwie stanowi naturalne środowisko wychowawcze dzieci i młodzieży, tworzy "wspólnotę, w której uczestnictwo jest trwałe lub obejmuje dłuższy okres życia, oparte jest na czynnikach naturalnych, takich jak: urodzenie, zamieszkiwanie w określonym terytorium, spontaniczne potrzeby wieku młodzieńczego itp.". Podobne stanowisko zajął Ojciec Święty upatrując w rodzicach najważniejszych wychowawców, gdyż to oni właśnie "dali życie dzieciom, więc w najwyższym stopniu są obowiązani do wychowania potomstwa i dlatego muszą być uznani za pierwszych i głównych wychowawców i z odwagą kształtować w dzieciach istotne wartości życia ludzkiego".
To właśnie rodzina uważana jest za niezastąpioną w wychowaniu i stanowi podstawę działań wychowawczych w innych instytucjach. Oznacza to, że prawidłowy rozwój i wychowanie dziecka może przebiegać tylko w rodzinie, nawet w takiej, która nie w pełni rozumie swoje zadania, ale kocha dziecko. 

         Bardzo istotną sprawą w dobrym funkcjonowaniu rodziny jest obecność rodziców w domu, dialog między członkami rodziny, współodpowiedzialność wszystkich, wytworzenie obyczajowości.
Obecność to nie problem bycia fizycznego w domu. Chodzi o stałą dyspozycję bycia dla kogoś, dla jego spraw, nawet najbłahszych kłopotów, radości. Chodzi o bycie do dyspozycji w każdej sytuacji, nawet, gdy się jest bardzo zajętym.
W rodzinie nie powinno zabraknąć dialogu. Okazją do niego jest wspólny posiłek, spacer, a nawet prace domowe. Dialog wymaga nauczenia się rozmowy. Ona zaś udaje się wtedy, gdy nie jest niczym ograniczona [np. filmem telewizyjnym], gdy umie się słuchać, a nie tylko mówić. Szczególnie dobrze prowadzi się rozmowę przy wspólnym stole.
Tym, co najbardziej wychowuje, jest podejmowanie odpowiedzialności. W rodzinie nie powinno być podziału na odpowiedzialnych rodziców i nieodpowiedzialne dzieci. Każdy powinien tu być odpowiedzialny na miarę swoich możliwości.

Kształcenie i wychowanie służy rozwijaniu u młodzieży poczucia odpowiedzialności, miłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, przy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur Europy i świata. Szkoła powinna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju, przygotować go do wypełnienia obowiązków rodzinnych i obywatelskich w oparciu o zasady solidarności, demokracji, tolerancji, sprawiedliwości i wolności. Szkoła jest miejscem, w którym podejmowany jest trud wychowania, w której obecny jest trud wzrastania nie tylko uczniów, także rodziców i nauczycieli. Do szkoły wchodzi dziecko, a opuszcza ją młodzieniec czy panna. To nauczyciele są świadkami zmienności okresów rozwojowych zachodzących w uczniach, rozwoju uczuć, woli, także pierwszych miłości. Tu głowy napełniają się wiedzą i umiejętnościami, które pozwolą rozpoznać, co naprawdę jest wartością w życiu, umieć odróżnić „ziarno od plew”. 

             Rodzice posyłają swoje dzieci do szkoły po wiedzę, wykształcenie, wychowanie i uspołecznienie. Szkoła ma swój program, wymagania dydaktyczne i pedagogiczne, preferuje określone wzorce i postawy. Regulamin praw i obowiązków ucznia, regulamin nagród i kar obowiązujący w danej szkole powinien być opracowywany wspólnie z młodzieżą, zatwierdzony przez nauczycieli, przedstawiony rodzicom i przestrzegany, na co dzień.

            W szkole podobnie jak we wszystkich placówkach opiekuńczo-wychowawczych wychowawcy zobowiązani są udzielić uczniom pomocy w zakresie oddziaływań psychologiczno-pedagogicznych poprzez np.: organizowanie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, dydaktyczno-wychowawczych i opiekuńczych. Umożliwia się również uczniom rozwój zainteresowań i uzdolnień poprzez szereg działań np.: eksponowanie prac uczniów, organizowanie konkursów oraz zachęcanie do uczestnictwa w nich, aranżowanie spotkań z ciekawymi osobami. Te oraz inne działania szkoły rozbudzają poczucie obowiązku i dyscypliny, kształtują patriotyczne postawy. Przygotowują młodzież do świadomego i odpowiedzialnego pełnienia różnych funkcji w życiu rodzinnym, społecznym i gospodarczym kraju. Wyrabiają w nich wrażliwość społeczną, życzliwość wobec drugiego człowieka oraz rzetelność. 

       Szkoła pomaga rodzinie w wychowaniu i dlatego zobowiązana jest do ścisłej i dobrej współpracy z domem rodzinnym swoich uczniów. Rolą szkoły jest poznanie swoich wychowanków, ich środowiska rodzinnego, by uzupełnić ewentualne braki wychowawcze rodziny a także wspierać ją. Współpraca szkoły z rodzicami będzie satysfakcjonująca, gdy kontakty z nimi nie będą oparte tylko na wymianie informacji i okazjonalnych uroczystościach, ale na codziennym współdziałaniu. Dzieci rodziców współpracujących ze szkołą nie mają problemu z nauką, ponieważ „pewien wpływ na sytuację dziecka w szkole, a znaczny wpływ na przebieg wychowania i postępy w nauce ma współpraca dziecka i stosunki wzajemne między nauczycielami a rodzicami. Ścisła współpraca, uzgadnianie sposobów oddziaływania na dziecko i dobie stosunki wzajemne wzmacniają wychowawcze oddziaływania w obu środowiskach wychowawczych. Tylko atmosfera wzajemnego zaufania, otwarcie na pytania, krytykę rodziców wobec szkoły pozwolą na rzeczywiste zaangażowanie ich we wspólne działania dla dobra dziecka. Któż inny, jak nie rodzice są kopalnią wiedzy o dziecku, z której nauczyciel może czerpać informacje niezbędne do indywidualizacji oddziaływań wychowawczych.

Z chwilą przybycia dziecka do szkoły, zarówno nauczyciele jak i rodzice wchodzą w układ wzajemnych interakcji. Pamiętać należy, że na tym etapie rozwoju to właśnie te dwa środowiska odgrywają najważniejszą rolę. Od ich współdziałania zależą efekty rozwojowe dziecka. 

Zapewnienie dziecku możliwości zdobywania wiedzy i umiejętności niezbędnych do pokonania dalszej „drogi życiowej” powinno być w interesie zarówno rodziców i nauczycieli. Dążenie do osiągnięcia tego najważniejszego celu powinno scalić i prowadzić w tym samym kierunku te dwa podmioty.